Około 40 - 50 roku życia ludzki wzrok ulega wielu zmianom. Pojawiają się trudności z czytaniem w bliskich odległościach. Jest to tzw. prezbiopia, którą możemy skorygować za pomocą okularów progresywnych. Po 40 r.ż. zwiększa się także ryzyko wystąpienia chorób oczu, takich jak jaskra. Poniżej opisano na czym polega i jak się objawia jaskra u dorosłych i dzieci oraz jak widzi osoba z jaskrą.
Jaskra to choroba oczu, w której dochodzi do postępującego niszczenia nerwu wzrokowego. Prowadzi to do zawężania się pola widzenia. Światowa Organizacja Zdrowia wskazuje jaskrę jako najczęstszą, obok AMD, przyczynę utraty widzenia w krajach rozwiniętych. W porównaniu z innymi chorobami oczu jej przebieg jest bardziej podstępny, często bezobjawowy. Problem jaskry może dotyczyć nawet 800 000 Polaków, a prawdopodobnie tylko połowa została zdiagnozowana. Jaskra przez pacjentów jest często mylona z zaćmą.
Jaskra - na czym polega?
Istotą jaskry jest uszkodzenie nerwu wzrokowego, tzw. neuropatia. Czasem jaskrę, ze względu na złożoność jej rodzajów, określa się jako grupę chorób. Główną przyczyną jaskry i postępującego uszkodzenia nerwu wzrokowego jest zbyt wysokie ciśnienie wewnątrzgałkowe, które powoduje zanik włókien nerwu wzrokowego. Powodem zbyt wysokiego ciśnienia w oku jest ciecz wodnista, której odpływ zostaje utrudniony lub zablokowany. Istnieje także jaskra normalnego ciśnienia, gdzie ciśnienie w oku mieści się w normie, a do niszczenia nerwu wzrokowego przyczyniają się zaburzenia jego ukrwienia powodujące niedotlenienie. Nerw wzrokowy przewodzi impulsy wzrokowe z siatkówki oka do mózgu. Jego uszkodzenie prowadzi do nieodwracalnej utraty widzenia.
Rodzaje jaskry
Istnieje wiele rodzajów jaskry. Podstawowa klasyfikacja to podział na jaskrę pierwotną i wtórną. W jaskrze wtórnej zwiększenie ciśnienia jest wywołane innym schorzeniem, które utrudnia odpływ cieczy wodnistej. W jaskrze pierwotnej nie stwierdza się towarzyszących zaburzeń w obrębie oka.
Ze względu na przyczynę utrudnionego odpływu cieczy wodnistej z oka wyróżniamy jaskrę:
- zamykającego się kąta przesączania
- otwartego kąta przesączania.
Jaskra otwartego kąta jest najczęściej występująca. Dochodzi w niej do stopniowego utrudnienia odpływu płynu z oka, mimo szerokiego i otwartego kąta przesączania. Może być to spowodowane zbyt dużą produkcją cieczy wodnistej w oku, przez co wzrasta ciśnienie wewnątrzgałkowe. W ten sposób dochodzi do uszkodzenia nerwu wzrokowego. Zmiany te zachodzą bezboleśnie i początkowo bez zmian w widzeniu.
W przypadku jaskry zamykającego się kąta tęczówka (kolorowa część oka) znajduje się bardzo blisko miejsca odpływu cieczy wodnistej z oka, czyli kąta przesączania i może go zablokować. Gdy dojdzie do całkowitego zamknięcie kąta przesączania, ciśnienie w oku wzrasta bardzo gwałtownie. Mówimy wtedy o ostrym ataku jaskry. Oko staje się twarde w wyniku nagłego wzrostu ciśnienia. Ten stan wymaga szybkiej interwencji okulistycznej, gdyż grozi utratą wzroku.
Istnieje także tzw. jaskra normalnego ciśnienia. W tym przypadku ciśnienie wewnątrzgałkowe mieści się w normach, ale występują objawy jaskry w oku, takie jak ubytki w polu widzenia i uszkodzenie nerwu wzrokowego. W jaskrze normalnego ciśnienia uszkodzenie nerwu wzrokowego następuje na skutek niedotlenienia spowodowanego zaburzeniami jego ukrwienia.
Przyczyny jaskry
Na jaskrę zachorować może każdy, bez względu na wiek czy płeć (choć choroba częściej występuje u kobiet). Istnieją jednak czynniki zwiększające ryzyko wystąpienia tej choroby, m.in.:
- wiek powyżej 40 lat
- zdiagnozowanie jaskry w rodzinie
- wysokie ciśnienie w oku
- stan po urazie oka
- długotrwałe stosowanie leków sterydowych
- występowanie migren, cukrzycy, nadciśnienia lub innych chorób ogólnoustrojowych.
Wymieniona powyżej czynniki, zwłaszcza jeśli występuje ich kilka jednocześnie, mogą zwiększać predyspozycje do rozwinięcia się jaskry.
Przyczyny jaskry powiązane są z jej rodzajem. Główną przyczyną jaskry oka jest zbyt wysokie ciśnienie wewnątrzgałkowe (powyżej 21 mmHg), które powoduje uszkodzenie i zanik włókien nerwu wzrokowego. Do wzrostu ciśnienia w oku przyczynia się ciecz wodnista, której odpływ zostaje utrudniony lub oko wytwarza jej zbyt dużo (przez co nie nadąża odpływać z oka). Utrudnienie odpływu cieczy może nastąpić przez zapchanie kąta przez komórki zapalne i barwnik lub zmiany w budowie kąta przesączania wywołane lekami sterydowymi. W przypadku jaskry zamykającego się kąta, powodem rozwinięcia się jaskry jest specyficzna budowa oka - wąski kąt przesączania, który może zostać zamknięty przez tęczówkę oka. Czynnik ten uniemożliwia odpływ płynu z oka, co jest powodem nagłego zwiększania się ciśnienia wewnątrzgałkowego.
Objawy jaskry u dorosłych
Jaskrę określa się jako “cichą złodziejkę wzroku”, ze względu na jej bezobjawowy przebieg w początkowej fazie. Zachorować może każdy, bez względu na wiek czy płeć. Częstsze występowanie stwierdza się po 40 roku życia, bardziej narażone są kobiety. Pojawiające się objawy jaskry u dorosłych mogą być różne zależnie od przyczyny jaskry i jej rodzaju. Dolegliwości pojawiają się zazwyczaj w przypadku jaskry w oku z wąskim, zamykającym się kątem przesączania.
W przypadku jaskry zamykającego się kąta możemy mieć do czynienia z tzw. ostrym atakiem jaskry. Objawy jaskry tego rodzaju to nagły wzrost ciśnienia w oku przez co gałka oczna staje się twarda jak kamień, co może objawiać się bardzo silnym bólem oka z towarzyszącym bólem głowy, nudnościami i wymiotami. W razie wystąpienia ostrego ataku jaskry, konieczna jest szybka interwencja lekarska, gdyż jego skutki mogą w krótkim czasie spowodować nieodwracalne uszkodzenie widzenia.
Jak widzi osoba z jaskrą?
Przebieg jaskry w oku z otwartym kątem może być początkowo bezobjawowy. W bardziej zaawansowanej fazie pojawiają się tzw. łukowate ubytki w polu widzenia. Powstawanie kolejnych ubytków powoduje zawężanie się pola widzenia, aż dojdzie do widzenia lunetowego. Jak widzi osoba z jaskrą? W zaawansowanej postaci choroby osoba z jaskrą widzi jak przez dziurkę od klucza, czyli tylko to co jest w centrum pola widzenia. Niestety takie widzenie lunetowe praktycznie uniemożliwia choremu przemieszczanie się, ponieważ do normalnego funkcjonowania potrzebne jest widzenie peryferii.
Objawy jaskry u dzieci
Jaskra dotyczy zarówno starszych, jak i młode osoby. U dzieci przede wszystkim może wystąpić jaskra wrodzona lub jaskra młodzieńcza. Jaskra wrodzona często współwystępuje z innymi schorzeniami narządu wzroku. Objawy jaskry u dzieci, tzw. jaskry wrodzonej, to: światłowstręt, łzawienie i zaciskanie powiek. W badaniu okulistycznym stwierdza się obrzęk rogówki, zwiększoną średnicę rogówki, podwyższone ciśnienie w oku i zagłębienie tarczy nerwu wzrokowego.
Czy jaskra jest uleczalna?
Wielu pacjentów ze zdiagnozowaną jaskrą zastanawia się czy jest uleczalna? Jaskra wcześnie wykryta może zostać zahamowana lub zatrzymana dzięki wdrożeniu odpowiedniego leczenia,. Nie jest możliwe całkowite jej wyleczenie i cofnięcie zmian w nerwie wzrokowym. Leczenie jaskry obejmuje farmakoterapię, która polega na codziennym stosowaniu kropli obniżających ciśnienie w oku. Krople mają za zadanie usprawnić odpływ cieczy wodnistej z oka lub zmniejszyć jej wydzielanie. Inne metody stosowane w leczeniu jaskry to operacje laserowe lub chirurgiczne (mające na celu usprawnić odpływ cieczy wodnistej z oka). Poza leczeniem, ważne są regularne wizyty kontrolne u okulisty, na których sprawdzane jest ciśnienie w oczach, oceniany kąt przesączania, nerw wzrokowy oraz wykonywane jest badanie pola widzenia.
Jaskra to groźna choroba oczu, mogąca prowadzić do utraty wzroku. Jest wiodącą przyczyną ślepoty powyżej 60 r.ż. Tylko profilaktyczne, regularne badania wzroku mogą pomóc wykryć jaskrę we wczesnym stadium i ochronić nas przed trwałą utratą wzroku.
Bibliografia
1. World Health Organization, Blindness and vision impairment https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/blindness-and-visual-impairment [dostęp 28.03.24r.]
2. Stodolska-Nowak Agata, Siwiec-Prościńska Joanna, Jaskra https://podyplomie.pl/okulistyka/26671,jaskra [dostęp 28.03.24r.]
3. https://www.mp.pl/pacjent/okulistyka/aktualnosci/318678,na-jaskre-cierpi-800-tys-polakow [dostęp 2.04.24r.]
4. Seredyka-Burduk Małgorzata i wsp., Jaskra - istotny problem współczesnego społeczeństwa cz. II, Gazeta Optyka 3/2020, 66-68
5. Boyd Kierstan, What Is Glaucoma? Symptoms, Causes, Diagnosis, Treatment https://www.aao.org/eye-health/diseases/what-is-glaucoma [dostęp 2.04.24r.]
6. Misiuk-Hojło Marta, Czajor Karolina, Jaskra dziecięca https://www.przegladokulistyczny.pl/jaskra-dziecieca [dostęp 2.04.24r.]
